Różne są motywy wyjazdów Polaków za granicę. Wyjeżdżają do pracy (czasowo) samotna matki i/lub ojcowie, a nawet całe rodziny. Wyjazd jednego lub obojga rodziców nie jest obojętny dla pozostawionego w kraju dziecka.

Czas rozłąki, dłuższy lub nawet krótki, w psychice dziecka zostawia różne negatywne skutki. Są to skutki psychologiczne (dla rozwoju osobowości dziecka), niezaspokojenie potrzeb: miłości, przynależności, bezpieczeństwa i bliskości. Skutki pedagogiczne nieobecności rodziców to często brak pozytywnych ocen w szkole, arogancja do nauczyciela, koleżanek i kolegów w szkole. Niestety zdarzają się też próby samobójcze (czasami jest to chęć zwrócenia na siebie uwagi).

Nie trzeba nikogo przekonywać, że dla prawidłowego rozwoju dziecka potrzebny jest w każdej rodzinie ojciec i matka.

Imigracja zarobkowa jest przez socjologów i psychologów zaliczana do patologii. Słowo patologia oznacza (pathos cierpienie, logos nauka).

W wielu publikacjach książkowych i prasie codziennej tytuły informują Czytelników, że skutki emigracji zarobkowej to ciemna strona tych wyjazdów. Euro staje się ważniejsze od dziecka.

Należy sie zastanowić, jak wygląda sytuacja prawna dziecka, gdy rodzice wyjeżdżają za granicę? Kiedy rodziców pozbawia się władzy rodzicielskiej?

Pojęcie opieki oraz kurateli

Opieka jest to orzeczenie wydane przez sąd, na mocy którego zostaje ustanowiony opiekun dziecka, m.in. z następujących przyczyn: osierocenia lub ubezwłasnowolnienia rodziców. Opieka może być wyłącznie sprawowana przez osobę posiadającą całkowitą zdolność do podejmowania czynności prawnych.

Kuratela jest to nadzór orzeczony przez sąd, któremu podlega człowiek niezdolny do podejmowania działań prawnych lub osoba nieobecna, a także jej majątek.

Prawa rodzicielskie jest to całość obowiązków oraz praw należących do rodziców. Ich wypełnianie powinno być prowadzone zgodnie z dobrem dziecka, a także interesem społecznym. Rodzice są ustawowymi reprezentantami dziecka. Prowadzą jego czynności prawne, a także są odpowiedzialni za jego zobowiązania. Prawa te wygasają automatycznie w momencie, gdy dziecko staje się pełnoletnie.

Ograniczenie praw rodzicielskich jest wydawane, gdy istnieje zagrożenie dla dobra dziecka.

Zawieszenie praw rodzicielskich jest ono wydawane w przypadku istnienia czasowej przeszkody w prawidłowym sprawowaniu władzy rodzicielskiej, chociażby w sytuacji poważnej choroby rodziców.

Pozbawienie praw rodzicielskich sąd może pozbawić jednego lub oboje rodziców, jednocześnie wydając w wyroku decyzję o umieszczeniu nieletniego w: rodzinie zastępczej lub placówce opiekuńczo -wychowawczej.

Taka sytuacja ma miejsce w przypadku, gdy istnieje trwała przeszkoda w dalszym sprawowaniu władz przez rodziców biologicznych, jeśli jest ona nadużywana lub w wyraźny sposób zaniedbują obowiązki wynikające z posiadania potomstwa.

Sprawa komplikuje się w przypadku, kiedy obydwoje rodzice wyjeżdżają za granice lub kiedy rodzice samotnie wychowuje dziecko i zamierza wyjechać za granicę, pozostawiając dziecko w kraju pod opieką babci, cioci, znajomej, sąsiadki itp. Wówczas osoba, pod której opieką pozostaje dziecko zwana jest opiekunem faktycznym, który nie posiada prawa opieki nad dzieckiem. Takie prawo jedynie przysługuje rodzicowi (któremu nie odebrano praw rodzicielskich) lub osobie, której sąd przyznał takie prawo. Wynika z tego jednoznacznie, że babcia, ciocia itp. nie mają prawa decydować w sprawie dziecka, podejmować decyzji wiążących, np. wyjazd na wycieczkę klasową, przeprowadzenie badań w PPP (Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna), wykonanie zabiegu operacyjnego w szpitalu, wyjazdu dziecka za granicę itd.

To powoduje, że dziecko często nie może korzystać z praw i przywilejów mu przysługujących z powodu nieuregulowanej sytuacji prawnej (brak opiekuna prawnego w kraju, pod którego opieką pozostaje dziecko).

Istnieją następujące możliwości uregulowania sytuacji prawnej dziecka: 

  • złożenie przez rodzica zanim wyjedzie za granicę wniosku do sądu o przeniesienie na czas wyjazdu opieki prawnej nad dzieckiem na wskazaną osobę pełnoletnią (babcie, siostrę, ciocię),
  • złożenie wniosku do sądu przez osobę, która jest faktycznym opiekunem dziecka o ustanowienie jej na czas wyjazdu rodzica/rodziców za granicę opiekunem prawnym dziecka,

W przypadku kiedy w szkole istnieje konieczność podjęcia przez rodzica decyzji dotyczącej dziecka (zagrożone dobro dziecka w jakiejkolwiek sferze: dydaktycznej, zdrowotnej, wychowawczej) i nie będzie możliwości skontaktowania się z nim, bo będzie przebywał za granicą, a uzyskane dane będą świadczyły o nieuregulowanej sytuacji prawnej dziecka, wówczas szkoła ma prawny obowiązek poinformować o zaistniałej sytuacji właściwy dla miejsca zamieszkania dziecka Sąd Rejonowy, Wydział Rodzinny i Nieletnich. Wynika to bezpośrednio z art. 109 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, którego treść brzmi: par. I Jeżeli dobro dziecka jest zagrożone, sąd opiekuńczy wyda odpowiednie zarządzenia.