Dziecko lub osoba dorosła z mutyzmem wybiórczym najczęściej swobodnie rozmawia w domu, ale milczy lub nie rozmawia swobodnie w przedszkolu, szkole czy w innych sytuacjach społecznych. Zaburzenie najczęściej rozpoczyna się między drugim, a piątym rokiem życia i powinno być diagnozowane już po miesiącu milczenia w danym miejscu. Niestety często jest diagnozowane dopiero w szkole podstawowej w wieku 8-12 lat. Dziecko z mutyzmem wybiórczym może w ogóle nie odzywać się do nauczycieli, rówieśników lub mówić tylko do wybranych osób. Niektóre dzieci z mutyzmem wybiórczym mają problemy z jedzeniem na terenie szkoły i korzystaniem z toalety. Zazwyczaj nie mają trudności dydaktycznych, a często, w sytuacjach gdy mowa nie jest wymagana, mogą odnosić sukcesy szkolne. Z mutyzmu wybiórczego się nie wyrasta, ale trzeba nad nim pracować! Dzieci z mutyzmem wybiórczym często mają inne zaburzenia lękowe. Zazwyczaj są w normie intelektualnej. Pozostawione bez pomocy są narażone na fobię społeczną, izolację i depresję.
Nie ma jednej odpowiedzi na pytanie dotyczące powodu o przyczynę wystąpienia i zdiagnozowania mutyzmu wybiórczego! Powody i czynniki sprzyjające mogą być różnorodne.
Czynniki predysponujące:
- zaburzenia językowe, zaburzenia mowy
- lękliwość, nadwrażliwość dziecka
- nieśmiałość lub mutyzm występujący w rodzinie
- choroby psychiczne występujące w rodzinie, szczególnie zaburzenia lękowe
Czynniki wywołujące:
- separacja od rodziców, utrata bliskiej osoby i inne negatywne doświadczenia dziecka np. zgubienie się w sklepie, zostawienie pod opieką innej osoby niż rodzice
- częste przeprowadzki i migracja
- rozpoczęcie przedszkola lub szkoły
- świadomość niedoskonałości mowy
- prześladowanie lub inne negatywne reakcje ze strony otoczenia
Czynniki podtrzymujące:
- negatywne wzmacnianie mutyzmu przez zwiększoną uwagę i rozczulanie się nad dzieckiem
- brak odpowiedniej interwencji
- pogodzenie się z mutyzmem dziecka
- zdolność do przekazania prawie każdej informacji niewerbalnie
- izolacja geograficzna lub społeczna
- rodzina należąca do mniejszości etnicznej bądź językowej
- negatywny model komunikacji w rodzinie
W miejscach publicznych, szkole czy przedszkolu, dziecko z mutyzmem jest w sytuacji stresowej i często występują zachowania takie jak:
- problem dziecka z nawiązaniem kontaktu wzrokowego
- nie uśmiechają się, mają „kamienną twarz”, nie zdradzającą żadnych emocji
- trudno jest im powiedzieć „cześć”, „do widzenia”, „dziękuję”
- wydaje się, że są niekulturalne, ale nie robią tego celowo
- czują duży niepokój, gdy są zmuszane do mówienia
- mogą ssać palce, obgryzać paznokcie, dotykać włosy lub gryźć rękaw bluzki
- mogą być nadwrażliwe na dotyk, zapach, dźwięki z otoczenia lub tłum ludzi
- mają niskie poczucie własnej wartości
- mogą być perfekcjonistami
- nie lubią zmian, szczególnie tych które są zaskoczeniem
- nie lubią być w centrum uwagi
Każdy z nas pewnie zastanawia się jak zachować się w sytuacji, gdy zorientujemy się, że dziecko może mieć zaburzenia pod postacią mutyzmu wybiórczego. Kilka wskazówek:
- Nie zmuszaj dziecka do mówienia i nie zawstydzaj, jeśli nie jest w stanie rozmawiać w danej chwili
- Traktuj dziecko tak samo jak inne dzieci – nie skupiaj na nim swojej uwagi
- Nie karz dziecka za brak mowy, nie bądź sfrustrowany, jeśli dziecko nie mówi
- Nie zadawaj otwartych pytań, zmień je na pytania zamknięte tak aby dziecko mogło kiwnąć głową tak lub nie
- Postaraj się unikać kontaktu wzrokowego
- Jeśli dziecko się odezwie – ukryj swoje zdziwienie. Zachowuj się normalnie
Pamiętaj! Milczenie dziecka nie wynika z uporu, manipulacji czy osobistej niechęci dziecka do Ciebie, ale jest spowodowane silnym lękiem. Każde dziecko z mutyzmem wybiórczym pragnie mówić! Doceń każdą próbę porozumiewania się dziecka z Tobą i uważaj to za indywidualny sukces lecz nie pokazuj tego zbyt okazale – normalność w zachowaniu, także będzie „lekiem” !
Magdalena Bielawska-Małecka
